50 năm sau “Sổ tay” viết lại 

Người Việt tàn sát Người Việt (Bài 3)

Ký giả quân đội Phạm Huấn (Hình PH)

 

Ký giả dân sự Nguyễn Tú (Hình BBC)

Các quốc lộ chính tại Vùng II chiến thuật: 1, 14, 19, 21,

Và Liên Tỉnh Lộ 7, Đường Tử Thần nối Pleiku với Tuy Hoà.

(Bản đồ từ Cuộc Triệt Thoái Cao Nguyên 1975, Phạm Huấn)

Theo ghi nhận của Phạm Huấn, tại cuộc họp lịch sử ở Cam Ranh ngày 14-3-1975, hồi 13 giờ 03 phút, lệnh triệt thoái Cao Nguyên được coi như chính thức ban hành. Sau đó, Tướng Thiệu hỏi Tướng Viên liệu có thể dùng Quốc Lộ 19, hay 21 để rút quân?

Tướng Viên trả lời không thể dùng đường 21 nối Ban Mê Thuột với Nha Trang vì đường 14 từ Kontum-Pleiku tới Ban Mê Thuột đã bị địch cắt, và có ba bốn Sư Đoàn  Cộng Sản Bắc Việt tại chiến trường Ban Mê Thuột, không thể đi thoát qua ngả đó. Cũng khó thành công nếu dùng Quốc Lộ 19; nối Pleiku với Quy Nhơn; vì địch quân đóng chốt nhiều nơi.

Tướng Thiệu hỏi ý kiến Tướng Phú, ông này đề nghị đường số 7, nối liền Pleiku-Phú Bổn-Phú Yên (qua các tỉnh lỵ Hậu Bổn/Phú Bổn, và Tuy Hoà/Phú Yên). Tướng Thiệu tỏ ý lo ngại vì đường số 7 đã bỏ hoang từ lâu, có nhiều mìn chưa nổ đặt từ hồi quân Đại Hàn, có nhiều cầu hư hỏng không lưu thông được, như cây cầu dài trên Sông Ba, cách Phú Yên khoảng 20cs. Tướng Phú thuyết phục Tướng Thiệu là Công Binh có thể sửa những cây cầu hư hỏng, và Tướng Viên thêm vào, sử dụng đường số 7 có ưu điểm là yếu tố bất ngờ.

Tướng Thiệu hài lòng, ra lệnh:

– Thiếu Tướng Phú, tôi cho anh toàn quyền tổ chức và quyết định về “cuộc hành quân” để mang tất cả chủ lực quân, chiến xa, Pháo Binh, máy bay của Quân Đoàn II về phòng thủ Duyên Hải, và tái chiếm Ban Mê Thuột. Vì tính cách vô cùng quan trọng của “cuộc hành quân” này, và để giữ được yếu tố bất ngờ với địch: Anh chỉ cho các Tướng Lãnh, cấp chỉ huy dưới quyền biết… từng phần của lệnh này, và ra lệnh tuyệt đối giữ bí mật với dân chúng!!!

Tuy lệnh ban ra là “tuyệt đối giữ bí mật với dân chúng”, nhưng theo Nguyễn Tú, dân chúng nghe tin đồn, đã tự động chuẩn bị từ ngày 15-3, và bắt đầu lên đường từ tối 16-3, trước cả chủ lực quân, tuy chưa biết rõ điểm tới cuối cùng là ở đâu. “Mục tiêu đầu tiên là Phú Bổn, sau đó sẽ tính”.

17-3-75: Chính thức khởi hành

Ngày ra đi của đại quân là 17-3, Phạm Huấn viết:

Tin Quân Đoàn “di tản” đã không còn là một tin “tối mật” như các giới chức Quân Sự mong muốn. Từ hai ngày nay, mọi người dân Pleiku, mọi gia đình Quân Nhân, và chắc chắn cả địch nữa đều biết.

Hỗn loạn, cướp bóc, bắn phá xẩy ra nhiều nơi, trong và ngoài thị xã.

8 giờ 40. Đoàn xe di chuyển. Khoảng 4.000 quân xa đủ loại, và các xe dân sự.

Vẫn theo Phạm Huấn, chặng đầu của cuộc rút quân Pleiku-Phú Bổn sáng ngày 17-3-1975, diễn ra tốt đẹp. 13 giờ 40, từ Sài Gòn gọi ra, Tổng Thống, Nội Các, và các Tướng Lãnh khen ngợi về cuộc rút quân.

“Nhưng, đấy chỉ là chặng đầu tiên trên Liên Tỉnh Lộ 7. Con đường chôn vùi hàng nhiều ngàn xác đồng bào và trẻ thơ vô tội. Chôn vùi tên tuổi tất cả các Tướng lãnh đạo Đất Nước trong những năm sau cùng. Và cũng chính là con đường đưa đến sự sụp đổ mau chóng của Quân Lực VNCH, để rồi, mất nước sau đó!”

Buổi tối cùng ngày, có tin một nhóm lính Thượng đã nổi loạn, đốt nhà, ăn cướp…. Ngoài ra, vảo hồi 17g30, du kích Cộng sản bắn súng cối, làm cháy một quân xa, và một xe dân sự.

18-3-75: Hết bất ngờ, địch khởi sự tấn công

9 giờ, tin tình báo từ Sải Gòn cho biết: Các đơn vị du kích Cộng quân đã tập trung một số súng cối ở phía Nam Hậu Bổn (tỉnh lỵ Phú Bổn), để pháo, cắt đứt đoàn xe thành nhiều đoạn, làm trì trệ cuộc rút lui, đợi chủ lực quân Bắc Việt tới tấn công. Đêm qua, Sư Đoàn 320 của Bắc Việt đã bỏ mặt trận Bắc Ban Mê Thuột, kéo theo đại bác 122 ly, do Sư Đoàn 23 Bộ Binh của VNCH bỏ lại, tiến về Phú Bổn. Tướng Phú vô cùng hốt hoảng khi biết tin này.

Đang trong nỗ lực đối phó với địch, lại có rủi ro từ phía mình: Bom của Không Quân ta, đã đánh trúng, làm bốc cháy hai chiến xa M-41 của quân mình. Cùng lúc đó, một số lính Thượng bỏ chạy, nổi lửa đốt doanh trại. Tỉnh Trưởng bất lực, các cấp chỉ huy bó tay. “Khắp các ngả đường bên ngoài, và mọi nơi trong thị xã Phú Bổn, xe cộ và người… chật cứng”.

15 giờ 05, Thủ Tướng Khiêm và phái đoàn Chính Phủ tới thăm Bộ Tư Lệnh QĐ II (mới chuyển từ Pleiku về Nha Trang). Tướng Khiêm khen ngợi và nhận định: – Đây là cuộc rút quân vĩ đại nhất trong lịch sử chiến tranh Việt Nam.

Đúng như tin tình báo buổi sáng cho biết, trong khi Tướng Phú đón tiếp phái đoàn Thủ Tướng thì trung đoàn tiền phong của Sư Đoàn 968 Cộng Sản BV đã từ Ban Mê Thuột tới Phú Bổn, Phú Yên, phối hợp với các tiểu đoàn Việt Cộng, và đặc công Thượng tại địa phương, tăng cường lực lượng đánh phá đoàn xe di tản. Võ khí hạng nặng của ta như Đại Bác 122 ly do SĐ 23 bỏ lại, đã được Cộng quân sử dụng bắn vào quân dân ta. Theo Phạm Huấn:

“Từ 13 giờ trưa hôm qua, 17-3-1975, khi những chiếc xe Thiết Giáp đầu tiên vào Phú Bổn, ‘phố Quận’ này đã nhộn nhịp hẳn lên. Sau đó, đợt này qua đợt khác, xe và người chen chúc dồn vào như … nêm cối. Cả trăm ngàn người co rút trong cái thị xã nhỏ bé này. Vì bị làn sóng … người Kinh xâm nhập chớp nhoáng, quyền lợi bị đụng chạm. Một số lớn lính Thượng, dù không phải là Thượng Cộng, cũng đã nổi lửa đốt nhà, đốt doanh trại bỏ đi.

Pháo của Bắc quân nã vào. Những đơn vị chiến xa, Pháo binh nặng… tập trung trong thị xã bây giờ kẹt cứng. Không nhúc nhích, không xử dụng được. Các trưởng xa, tài xế, pháo thủ cũng chịu chung số phận như những người khác. Tất cả trở thành mục tiêu cố định của những trận mưa pháo.

Thật kinh hoàng, khủng khiếp. Biển người và biển máu. Đó cũng là giờ phút khởi đầu của đoàn quân, đoàn xe, đoàn người đi trên khúc quanh Tử Thần, của Tỉnh Lộ Máu số 7”.

19-3-75: Mang M.48 về bằng mọi giá

01 giờ 15, Quận Phú Túc trên Tỉnh Lộ 7, sau Hậu Bổn, bị pháo rất nặng, rồi bị Cộng quân tràn ngập lúc 2 giờ sáng, cố chặn đầu đoàn xe. Biệt Động Quân tái chiếm sau một trận đánh đẫm máu, tuy địch vẫn cố bám sát quanh Phú Túc.

8 giờ 45: Tổng Thống Thiệu gọi, ra lệnh, bằng mọi giá, phải mang chiến xa M.48, và đại pháo 175 ly về phòng thủ mặt trận Duyên Hải, và Sài Gòn. Trong khi đó, Việt Cộng vẫn đóng chốt dầy đặc tại quãng đường hơn chục cây số trước khi tới Phú Yên. Và cũng chẳng ai biết rõ còn bao nhiêu chiến xa và đại pháo có thể xử dụng được.

11 giờ 30, theo tường trình của Tướng Tất, chỉ huy tổng quát cuộc lui quân: Việc sửa cây cầu lớn gần Phú Túc vẫn chưa xong. Đường còn quá xa. Lúng túng, khó khăn, vì phải giữ chiến xa do lệnh thượng cấp. Lo sợ Sư Đoàn 320 BV đuổi theo tấn công xả láng. Tinh thần lính và vợ con đi theo bị sa sút nặng nề.

12 giờ 25: Từ Sài Gòn gọi ra, lệnh của Tổng Thống Thiệu: Xử dụng Pháo Binh, Không Quân tối đa, “san bằng” Phú Túc để Đoàn quân di chuyển. Cầu gặp khó khăn, dùng vỉ sắt PSP của sân bay Cung Sơn thẩy xuống làm đường cho chiến xa đi. Tướng Phú ra lệnh bắn vào nhóm Thượng nổi loạn để đoàn xe tiến về Sơn Hoà.

15 giờ: Đoàn xe chính còn lại, trên khoảng Phú Túc – Cung Sơn, ước lượng 3.000 xe. Lính Thượng vẫn nổi loạn giữa Hậu Bổn-Phú Túc. Đốt những xe kẹt lại phía sau.

Tổng cộng chiến xa bị thiệt hại trong hai ngày 18 và 19 tháng 3 là 30 chiến xa. Theo Phạm Huấn, đó là theo báo cáo, sự thật nhiều hơn nữa!

17 giờ 50: Ghi nhận Phú Bổn mất. Một số lớn chiến xa M48 và M41 bị kẹt lại Phú Bổn.

Tổng số chiến xa đi được, vừa qua sông Phú Túc: 6 M48, 16 M41, 13 Thiết Vận xa M113.

18 giờ: Tướng Chức, Chỉ Huy Trưởng Công Binh cho biết, Đoàn Xe Quân Đội qua sông Phú Túc khoảng 1.500 cái.

Trong khi ấy, Không Quân được lệnh đánh bom các cơ sở Quân Sự quan trọng bị bỏ lại ở Pleiku, như kho đạn đại bác mới 14.000 tấn, kho xăng…

20-3-75: Chiến Xa, Đại Bác và Những Xác Người

8 giờ 05: Tướng Tất tường trình tình hình chung của Đoàn quân. Những đơn vị BĐQ vừa di chuyển, vừa tác chiến, để bảo vệ phía sau Đoàn xe. Những đơn vị này, vừa chịu những trận mưa pháo của địch, vừa chiến đấu với Bắc quân trong 3 ngày liền. Thiệt hại trung bình… một phần ba quân số. Trong phần kiểm điểm tình hình, trước khi đi tiếp, Phạm Huấn ghi nhận:

“Thành phố đất đỏ nhỏ bé miền núi Phú Bổn, sau những trận mưa pháo của Bắc quân, buổi trưa và đêm 18.3.1975, đã biến thành ‘một chợ trời… xác chết’. Khắp nơi nơi, chỗ nào cũng có xác người chồng lên nhau. Đau đớn nhất là những chiến hữu của họ trong cái chết oan khiên, tức tưởi. Những pháo thủ súng lớn nằm dài sõng sượt dưới chân Đại Bác, gối đầu lên nhau. Hai nòng súng cao ngất — loại Đại Bác 175 ly lớn nhất của QLVNCH – cũng … chụm đầu lại (?) Những trưởng xa, tài xế các loại xe M48, M41 ‘ngồi yên, bất động’ trong pháo tháp, trên đầu xe, với hình hài không còn nguyên vẹn. Một góc sân Trường Tiểu học, họ đếm được 4 xe M41 đậu dồn lại. Khu đất trống trước Toà Hành Chánh, 8 chiếc M48, M41 san sát bên nhau như để… triển lãm.

“Vây bọc chung quanh những khẩu Đại Bác 175 ly, những chiến xa, là những ‘hàng rào’ xác nguời, xe cháy, xe hư kéo dài ra tới ngoài thị xã…

“70% lực lượng chiến xa và Pháo Binh nặng của Quân Đoàn II được bố trí, dồn đống trong Phú Bổn. Một ‘phố quận’ mà mỗi chiều chưa tới một cây số!

Advertisement

“Tổng số chiến xa nặng và Đại Bác 175 ly ‘bỏ lại’ Phú Bổn:

–       40 chiến xa M41 và M48.

–       8 khẩu đại bác 175 ly.

11 giờ 20: Các đơn vị Công Binh Liên Đoàn 6 vẫn dồn mọi nỗ lực ủi đường, sửa cầu, làm cầu trên Liên Tỉnh Lộ 7 để đoàn xe qua. Cứ một cây cầu vừa sắp sửa làm xong, dân chúng đã ồ ạt tràn tới. Hỗn loạn, vô trật tự, không có cách nào giải quyết được.

11 giờ 30: Cùng với tình hình nóng bỏng của Tỉnh Lộ 7, tin từ nơi khác đổ về: Chiến xa và Bắc quân tràn ngập Quảng Trị đêm 19-3, và Huế bỏ ngỏ. Hai tỉnh Lâm Đồng, Quảng Đức bị đánh nặng. Tin Đà Lạt di tản. Dân chúng hoang mang, lo sợ, chạy đổ về Cam Ranh.

***

Dưới đây là bài của Nguyễn Tú, ghi nhận từ phía dân sự về cuộc di tản, cùng ngày 20-3-75, đăng trên Chính Luận số báo đề ngày 22-3-75, trang 1:

Từ Kontum-Pleiku và Phú Bổn kéo xuống

ĐOÀN DI TẢN ĐÃ VÔ GẦN PHÚ YÊN

Nhưng chưa qua được vùng giao tranh

Nguyễn Tú

SƠN HOÀ, 20-3.—Đoàn di tản Kontum-Pleiku-Phú Bổn đã về được tới địa phận của tỉnh Phú Yên. Nhưng tất cả xe cộ binh sĩ và dân chúng còn kẹt lại quận lỵ Sơn Hà? Chỉ mới có một nhóm khoảng 200 người được trực thăng đưa thẳng về Tuy Hoà.

Tin của bản báo đặc phái viên Nguyễn Tú, điện về toà soạn đêm Thứ Năm (20-3) cho hay các chi tiết sau đây:

“Trận mở đường máu để thoát khỏi cuộc tấn công bất ngờ của Cộng quân và người Thượng phản loạn đã kéo dài từ chiều 18 qua sáng 19-3. Phần lớn đoạn đầu đã vượt qua lưới lửa, tiến về Đông. Phần còn lại ở phía sau phải băng rừng để vượt đi. Bản báo ĐPV Nguyễn Tú cùng chạy với đoạn hậu này. Và đây là thêm chi tiết về trận chiến ở Phú Bổn:

“Hoả lực của Địa Phương Quân Thượng phản loạn, gồm từ các loại súng của ta cho tới B41, AK47 của “địch”, bắn xối xả vào đoàn xe. Đạn đại pháo Cộng quân từ bốn phía cũng xối xả dội xuống. Nhiều chiếc xe trúng đạn bốc lửa biến thành những giàn hoả nổ tung. Tất cả những người ngồi nêm chặt trên xe không xuống được, gồm cả binh sĩ lẫn dân sự, già trẻ lớn bé nam nữ cũng văng lên 4 phương 8 hướng với các mảnh vụn của xe.

Đông đảo đồng bào không có xe để đi, ngồi dọc hai bên lộ hoặc mới nhảy từ xe xuống, bị những tràng liên thanh địch quạt ngang, gục ngã từng loạt. Máu đã xối xả tuôn chảy trên mặt lộ như những giòng suối nhỏ. Tiếng rít của đại bác, tiếng nổ của đạn nhỏ, tiếng la hét của những người chưa chết, tiếng khóc của trẻ con, tạo thành một âm thanh… địa ngục. Cuộc chống trả của Biệt Động Quân kéo dài từ chiều 18 đến sáng 19, đoạn chót đoàn di tản mới thoát được vô rừng.

Bạn Nguyễn Tú kể tiếp:

“Chạy miết một hồi, nhóm người chót còn lại khoảng 200 người leo được tới đỉnh đồi Chu dal. Khoảng cách từ thị xã Hậu Bổn tới đèo Chu dal chỉ lối 10cs nhưng phải băng qua toàn rừng rậm, suối sâu. Lối 11 giờ trong ngày, nhóm người sống sót bắt liên lạc vô tuyến được với trực thăng thám sát. Khoảng 3 giờ, một đoàn trực thăng phái tới cứu cấp.

Nhưng đỉnh đồi cheo leo và hẹp, việc cứu cấp rất khó, số người ở dưới lại đông. Cuối cùng chỉ có một số được bốc đi vì trời cũng đã tối. Công cuộc cấp cứu lại được tiếp tục vào sáng hôm sau. Hiện số 200 đồng bào và binh sĩ ở Chu dal đã được đưa thẳng về Tuy Hoà”.

Ngoài tin của Nguyễn Tú điện về. tin từ Tuy Hoà cho biết tất cả đoàn di tản Kontum Pleiku Phú Bổn đã vào được địa phận an toàn của Phú Yên. Tuy nhiên, tất cả xe cộ phải ngưng lại dọc sông Ba, vì liên tỉnh lộ số 7 vốn đã không được sử dụng từ nhiều năm nay vì lý do an ninh. Tin này cũng cho biết: Đoàn xe và người đen như kiến hiện bu quanh quận lỵ Sơn Hải chưa thể biết chắc bao giờ mới về được Tuy Hoà, vì đoạn đường chót 40 cây số đang là vùng giao tranh ác liệt giữa BĐQ, Bộ binh và quân chính quy Bắc Việt. Theo nguồn tin chính thức cho biết số dân Kontun, Pleiku di tản sẽ được tạm trú tại Nha Trang.

***

Cùng trong số báo với bài của Nguyễn Tú trên đây, Chính Luận đăng nguyên văn lời hiệu triệu của Tổng Thống Thiệu cùng đồng bào, với tựa đề 2 cột trang 1: TỔNG THỐNG THIỆU LÊN TIẾNG “Chỉ bỏ Kontum Pleiku đồng bào cứ bình tĩnh”. Trong đó, có nói về Cao Nguyên, như sau:

“Riêng về Cao Nguyên, nơi mà chúng ta phải chiến đấu trong thế 1 chống lại 4, Quân Lực Việt Nam Cộng Hoà buộc phải tái phối trí để bảo toàn lực lượng và tạo điều kiện chiến đấu tự vệ hữu hiệu hơn trong giai đoạn này. Vì vậy Quân Lực ta đã không cố thủ hai thị xã Kontum và Pleiku.

“Tại các mặt trận khác, từ Trị Thiên qua vùng Duyên Hải QK2, đến QK3 và QK4, chúng ta nhất quyết bảo vệ lãnh thổ đến cùng.

“Những tin đồn bỏ Thừa Thiên, hay Đà Lạt, hoặc một vài nơi khác chỉ là những tin đồn nhằm tạo hoang mang trong quần chúng và hoàn toàn vô căn cứ.

“– Cho nên, tôi kêu gọi đồng bào hãy bình tĩnh và vững tin với một ý chí chống Cộng dứt khoát, với tình Quân Dân đoàn kết hy sinh trong chiến đấu, với sự sát cánh hậu phương tiền tuyến, chúng ta sẽ không bao giờ để cho Cộng Sản xâm lược thôn tính miền Nam Tự Do thân yêu này.

Tổng Thống Thiệu đã nói quá đủ. Người viết xin miễn có lời bàn.

(Còn tiếp)

– Đinh Từ Thức

50 năm sau ‘Sổ tay viết lại’

 THỜI GIAN HẤP HỐI của VNCH

Frank Snepp và “Decent Interval”Frank Snepp sinh ngày 3 tháng 5 năm 1943 tại Kinston, bang North Carolina của Mỹ, sau khi học xong trung học đã vào Đại học Columbia học Văn chương Anh và có bằng cử nhân vào năm 1965. Sau một năm làm việc cho hãng tin CBS News, anh trở về Đại học Columbia..Frank Snepp đã chia sẻ suy nghĩ trong ngày sinh nhật (ngày 3.5.1943) của anh cách đây 5 năm:

“Ngày hôm nay, khi bước vào năm thứ 77 của tuổi trung niên và giữa những bất ổn của đại dịch, tôi có cảm nghĩ giống như cảm nghĩ của nhiều người trong chúng tôi vào những ngày cuối cùng của cuộc chiến tranh Việt Nam.

Mọi sự diễn ra như thể chúng tôi lao đi gần như mù lòa và tê liệt về phía kết cuộc không thể nào hình dung nổi, với từng mảnh rời rạc của sự khôn ngoan ước lệ mà chúng tôi còn có thể bám víu được.

Vào buổi tối 29 tháng 4 năm 1975, tôi đứng trên nóc Tòa Đại sứ Mỹ cùng với 17 người cuối cùng của phái bộ CIA. Tôi đã sống sót để sống tiếp và để cho một ngày mới lại đến, dù đã mãi mãi bị trừng phạt bởi ký ức.

4 ngày đã trôi qua từ lần kỷ niệm thứ 45 ngày di tản khỏi Saigon, nhiều người bạn cũ và tôi đã có thể hy vọng rằng chúng ta, với tư cách là một quốc gia, sẽ có đủ sức mạnh để vượt qua được thử thách, để có thể nói là mình đã gần như trở lại bình thường và khoẻ mạnh như trước kia.

Vào lúc này, tôi được an ủi rất nhiều bởi con gái tôi, bởi sự quan tâm hết mực của vợ tôi, sự gần gũi xa xôi hoặc gần của những người chị và những người em gái, một người em trai và những người bạn cũ thân yêu. Tất cả những người hậu thuẫn cho cuộc chiến đấu vẫn tiếp diễn của tôi sau khi rời khỏi Saigon sẽ là chứng nhân cho tinh thần bất khuất của con người”. (3.5.2020)

Frank Snepp sinh ngày 3 tháng 5 năm 1943 tại Kingston, bang North Carolina của Mỹ, sau khi học xong trung học đã vào Đại học Columbia học Văn chương Anh và có bằng cử nhân vào năm 1965. Sau một năm làm việc cho hãng tin CBS News, anh trở về Đại học Columbia, học cao học ở Trường Quan hệ quốc tế và chính sách công School of International and Public Affairs và tốt nghiệp năm 1968. Năm 1968, Philip Mosely, phó khoa trưởng School of International and Public Affairs, đã giúp Cục Tình báo Trung ương CIA tuyển dụng anh. Anh được phái sang châu Âu, trở thành chuyên gia phân tích các vấn đề của NATO và an ninh ở châu Âu, nhưng chỉ một năm sau được phái sang Việt Nam, làm chuyên gia phản gián và phân tích tình báo ở Đại sứ quán Mỹ tại Saigon.

Anh được giao nhiệm vụ hỏi cung những tù binh Cộng sản và thu thập tin tức tình báo vào thời kỳ cuộc chiến tranh ở Việt Nam đã chuyển sang một bước ngoặt sau những ngày Tết Mậu Thân 1968. Sau khi trở về Mỹ vào năm 1971 làm việc trong Vietnam Task Force ở tổng hành dinh của CIA, anh trở lại Việt Nam vào tháng 10 năm 1972, tiếp tục làm chuyên gia phân tích tình báo cho tới tháng 4 năm 1975, là một trong những người Mỹ cuối cùng lên máy bay trực thăng di tản khỏi Đại sứ quán Mỹ tại Saigon.

Trở về Mỹ, vào tháng 12 năm 1975, anh được tặng thưởng huy chương vì có công lao trong ngành tình báo, nhưng đến tháng 1 năm 1976, anh nghỉ việc ở CIA, cáo buộc giới lãnh đạo của CIA đã không thừa nhận những sai lầm của họ ở Việt Nam và cáo buộc Chính phủ Mỹ đã bỏ mặc số phận của nhiều người Việt đã từng hợp tác hay có mối liên hệ với người Mỹ, trong đó có người vợ Việt và đứa con nhỏ của anh đã tự sát khi anh không thể đến cứu vào những ngày cuối tháng 4 năm 1975.

Năm 1977, anh cho in cuốn sách “Decent Interval” (Khoảng cách hợp lý) anh viết suốt 18 tháng dựa theo một bản báo cáo anh đã gởi cho CIA nhưng không được chấp nhận. Theo lời anh, “tôi đặt nhan đề cho cuốn sách mình viết là “Decent Interval” (Khoảng cách hợp lý) để nhắc đến sự kiện năm 1972, khi Kissinger đàm phán hòa bình, dẫn đến việc ngừng bắn, điều duy nhất ông ta quan tâm là đưa Hoa Kỳ ra khỏi cuộc chiến, thoát khỏi vũng lầy xấu hổ. Kissinger muốn phải có một khoảng thời gian coi được giữa việc rút quân của Hoa Kỳ ra khỏi Việt Nam và chiến thắng tất yếu sẽ đến của những người Cộng sản, để Hoa Kỳ không bị đổ lỗi cho việc thất trận. Khi Kissinger gặp Chu Ân Lai năm 1971 để sắp xếp cho chuyến công du bí mật của Nixon đến Trung Quốc, ông ta nói với Bắc Kinh rằng “nếu có ngừng bắn ở Việt Nam, Hoa Kỳ sẽ không tái can thiệp quân sự, và chỉ cần có một khoảng thời gian hợp lý giữa cuộc ngừng bắn cho đến lúc Hoa Kỳ rút quân, và chúng tôi sẽ không quan tâm nếu đồng minh Bắc Việt của quý vị tấn công Nam Việt Nam, miễn là họ không tấn công ngay sau khi chúng tôi rút đi”. Đó là khởi đầu của lý thuyết “Khoảng cách chấp nhận được” (Decent Interval).

Sau khi cuốn sách ra mắt, Giám đốc CIA lúc ấy là Stansfield Turner đã kiện anh ra tòa về tội không tôn trọng cam kết không tiết lộ những bí mật của CIA trong thời gian công tác. Tổng thống Jimmy Carter cũng đứng về phía Giám đốc CIA, cáo buộc anh đã tiết lộ “những bí mật của quốc gia”. Phiên tòa thượng thẩm vào năm 1980 đã xử Stansfield Turner thắng kiện, toàn bộ tiền tác quyền cuốn sách “Decent Interval” là 300.000 đô la phải chuyển hết cho CIA.

Sau năm 1980, anh viết cho các báo như The New York Times, The Washington Post, Village Voice và thực hiện các chương trình truyền hình như World News Tonight (1987–1992) cho đài ABC và các chương trình cho đài CBS (2003–2005) và đài NBC. Đến cuối thập niên 1980, anh dạy môn báo chí ở Đại học California và năm 2001 cho in cuốn sách “Irreparable Harm” (Sự tồn hại không thể cứu vãn) kể về cuộc chiến pháp lý với CIA.

Trong Lời nói đầu của ấn bản năm 2002, ấn bản kỷ niệm 25 năm ngày “Decent interval” ra mắt lần đầu, Gloria Emerson, nhà báo nữ từng sang Việt Nam 2 lần (năm 1967 và năm 1970) để viết bài cho báo Times và The New York Times, đã nói về tác phẩm này của Frank Snepp: “Những ngày cuối cùng của cuộc chiến tranh Việt Nam vào tháng 4 năm 1975 là một thảm họa, khi sự điên rồ của giấc mơ Mỹ về nước Việt Nam của “người Mỹ chúng ta” cũng kết thúc. Những trang sách này là lời tường thuật đầy đủ nhất về điều sai lầm khủng khiếp nhất đã xảy ra và giải thích vì sao hàng ngàn người Việt đã từng làm việc cho người Mỹ đã bị phản bội và bị bỏ lại. Graham Martin, đại sứ Mỹ tại Saigon, tin rằng điều có thể gây ra một cuộc tấn công dữ dội nhắm vào người Mỹ là một cố gắng bất ngờ để di tản. Vì vậy, ông cứ mãi do dự. Các bức điện cứ qua lại không ngớt giữa Washington và Saigon. Vị đại sứ Mỹ, chỉ huy bộ phận CIA Thomas Polgar và cố vấn An ninh quốc gia Henry Kissinger tin rằng họ có đủ thời gian để sắp xếp mọi việc, thương thảo với Chính phủ Bắc Việt, mà chậm hiểu ra rằng tất cả đều vô ích. 2 tuần trước khi quân đội của Hà Nội chiếm được Saigon mà không gặp sự kháng cự nào, một nhân viên CIA trẻ tên Frank Snepp, chuyên gia phân tích tình báo hàng đầu ở Việt Nam, đã gặp một điệp viên mang vỏ bọc, một trong những điệp viên tài giỏi nhất. Điệp viên người Việt cung cấp cho Frank Snepp những tin tức anh sợ nhất: miền Bắc sẽ chiến đấu cho tới khi giành thắng lợi hoàn toàn và sẽ không có những cuộc thương thuyết và chính phủ liên hiệp. Polgar vẫn không tin và gạt phăng lời cảnh báo của Frank Snepp. Cuối cùng, chúng ta đã biết những điều khủng khiếp nào đã xảy ra và vì sao lại như vậy qua cuốn sách ‘Decent interval’ của Frank Snepp. Ngay cả những người chỉ trích mạnh mẽ nhất cuộc chiến tranh Việt Nam cũng không tưởng tượng nổi những điều Frank Snepp tiết lộ với tư cách là người trong cuộc. Những người Mỹ đang có quyền hành như đại sứ Martin và Polgar đã bị mê hoặc bởi ý tưởng đàm phán đang được thực hiện, đã không thể nào chấp nhận những điều Frank Snepp nói với họ. Sợ hãi và thất vọng cay đắng, Frank Snepp thử báo cáo nhanh với các nhà báo Mỹ về điều sắp sửa xảy ra, với hy vọng giới chức ở Washington sẽ lưu ý tới những bài báo của họ, thế nhưng chẳng có nhà báo Mỹ nào kể lại những điều anh đã nói với họ. Một vài nhà báo còn tranh cãi với anh, nói rằng họ có những nguồn tin tốt hơn… Bob Loomis, biên tập viên ở nhà xuất bản Random House sửa chữa trong vòng bí mật bản thảo của Frank Snepp, đã nói về cuốn sách này: “Tác phẩm này là một cột mốc đáng ghi nhớ. Tôi cho rằng nó nói về cuộc tháo chạy với sự độc đáo chưa từng thấy. Nó xát muối vào vết thương theo cách thức tốt nhất”.

Frank Snepp đã giới thiệu tác phẩm “Decent interval” của anh:

“Ngày 29 tháng 4 năm 1975, di tản khỏi Saigon. Mỗi người tự lo cho chính mình; hàng ngàn người Việt kinh hoảng, níu lấy những cánh cổng của Đại sứ quán Mỹ, van xin đừng bỏ họ lại khi những người Mỹ ra đi. Nếu có mặt ở đó ngày hôm ấy, bạn sẽ thấy giống như một đám tang trong đó tất cả những kẻ than khóc chiến đấu với nhau để tránh bị bỏ rơi bên huyệt mộ. Tôi là một trong những kẻ than khóc ấy: một nhân viên CIA và là chuyên gia phân tích tin tình báo chính ở Saigon. Tôi đã ở Việt Nam 5 năm rưỡi khi mọi sự kết thúc. Đó là một trong những thời khắc đáng hổ thẹn nhất tôi từng trải qua. Nguyên do khiến mọi chuyện kết thúc như vậy lại đúng như mong ước của nhiều viên chức người Mỹ. Rất ít người Mỹ chịu thừa nhận rằng nước Mỹ đã thua trận. Vì vậy, chúng tôi đã chờ đợi khá lâu để lên kế hoạch di tản.

Kết cuộc đã khởi đầu 2 năm về trước với hiệp định ngừng bắn do cố vấn an ninh quốc gia của Nhà Trắng Henry Kissinger dàn xếp được. Hiệp định này giúp cho người lính Mỹ cuối cùng rời khỏi Việt Nam, nhưng lại để cho 140.000 binh lính Bắc Việt ở lại miền Nam. Họ sẽ không rút đi vì chúng ta đã không đánh thắng họ. Và giờ đây, họ lại uy hiếp Chính quyền Saigon, một chính quyền tham nhũng, không hiệu quả và đầy rẫy điệp viên của miền Bắc, có lẽ có tới 1.400 người theo những nguồn tin tình báo. Một chính quyền mong manh và dễ sụp đổ chẳng khác gì một miếng phô mai của Thụy Sĩ. Năm đầu tiên của “cuộc-chiến-sau-khi-ngừng-bắn”, Quốc hội Mỹ đã gây nhiều khó khăn cho đồng minh của chúng ta khi ngưng việc ném bom ở Đông Dương và một năm sau đó, Tổng thống Nixon từ chức vì vụ Watergate. Biến cố này đã khích lệ những người Cộng sản. Họ coi Tổng thống Nixon như một gã điên có những hành động không thể lường trước được luôn làm cho họ kinh hãi. Với việc Nixon từ chức, con đường tiến về Saigon đã mở rộng trước mắt họ.

Đầu năm 1975, họ bắt đầu đánh chiếm những vùng đất gần thủ đô Saigon để thăm dò phản ứng của người Mỹ và đánh giá mức độ kiên định của Chính quyền Saigon. Tổng thống Việt Nam Cộng hòa Nguyễn Văn Thiệu kinh hoảng và giữa tháng 3 năm 1975, chẳng báo với một ai ở Đại sứ quán Mỹ, ra lệnh rút quân khỏi 2 vùng then chốt là các tỉnh phía Bắc của miền Nam và cao nguyên Trung phần. Cuộc rút lui – nhằm mục đích bảo toàn lực lượng thiện chiến nhất và giúp ông đủ sức chống lại những kẻ mưu toan lật đổ ông – đã nhanh chóng trở thành một cuộc tháo chạy hỗn loạn vì những thường dân kinh hãi đã cùng di tản với những người lính. Trong hai tuần sau đó, quân Bắc Việt đuổi theo họ đã cắt miền Nam ra làm đôi và vô hiệu hóa phân nửa quân đội Saigon. Đại sứ Graham Martin không thể tin nổi những chuyện đã xảy ra. Ông là một chiến sĩ thời Chiến tranh lạnh theo kiểu cũ. Ông đã mất một người con trai ở Việt Nam và không bao giờ muốn Saigon rơi vào tay những người Cộng sản.

Đầu tháng 4, một tháng trước khi chế độ Saigon sụp đổ, tôi báo cáo với đại sứ Martin, người đã từ lâu coi tôi như một người thân tín, về sự tan rã của quân đội chính phủ. Ông lại không tin lời tôi, quả quyết rằng Saigon vẫn còn một cơ may. Trong 4 tuần lễ sau đó, ông vẫn vững tin và thuyết phục nhiều người ở Washington tin rằng những người Cộng sản sẽ đàm phán về một cuộc ngưng bắn mới và đạt được một thoả thuận mới sẽ giữ cho miền Nam vẫn tồn tại dù thiếu đi những phần đất kém “màu mỡ”. Ông từ chối lên kế hoạch di tản sớm và nhiều người trong chúng tôi ở Đại sứ quán phải đưa những người bạn Việt Nam ra khỏi nước bằng những chiếc máy bay vận tải hàng hóa. 4 ngày trước khi Saigon sụp đổ, trong một nỗ lực xoa dịu những người Cộng sản và tạo điều kiện để tiến hành một cuộc đàm phán vào giờ chót, ông thuyết phục Tổng thống Thiệu từ chức và rời khỏi Việt Nam.

Đêm ấy, tôi lái xe chở ông Thiệu tới một căn cứ không quân bí mật ở ngoại ô Saigon để ông ta lên chiếc máy bay rời Việt Nam. Những lằn đạn loé lên trên bầu trờ đêm, tiếng súng nổ vang ở ngoại vi thành phố và lan truyền những tin đồn về một cuộc đảo chánh giống như cuộc đảo chánh đã lật đổ và giết chết Tổng thống Ngô Đình Diệm vào năm 1963. Khi xuất hiện ở nơi đón mình, ông Thiệu mặc áo vest màu xám, mái tóc chải ngược về phía sau và trông ông giống một người mẫu ảnh của ấn bản ở châu Á của tạp chí Gentleman’s Quarterly. Cuối cùng, ông Thiệu đi thoát an toàn.

Nhưng những người Cộng sản không dừng bước một phút giây nào. Suốt nhiều tuần lễ qua, các thông tin tình báo cho chúng tôi biết họ sẽ không dừng bước vì bất cứ lý do gì, dù đại sứ Martin chẳng bao giờ tin. Bản báo cáo cuối cùng và có tính cách quyết định đã đến tay chúng tôi 2 tuần trước từ một nhân viên tình báo người Việt chưa bao giờ nói điều gì sai. Lần này, anh ta gặp tôi ở một nơi gần thủ đô Saigon, và sau khi uống bia – anh ta rất thích bia Budweiser – anh ta cho tôi hay những tin tức xấu nhất: những người Cộng sản sẽ chiếm được Saigon vào cuối tháng 4, đang tăng cường trọng pháo và máy bay, chẳng ngừng một lúc nào để đàm phán và dàn xếp về chính trị. Đó thật sự là những gì đã xảy ra.

Vào ngày 28 tháng 4, máy bay của Cộng sản ném bom phi trường Tân Sơn Nhứt và đêm ấy, trọng pháo nã vào ngoại ô thành phố, những tiếng nổ kinh hồn làm chúng tôi bật dậy khỏi giường. Thế nhưng đại sứ Martin vẫn còn hy vọng. Ông nghĩ là chúng tôi có thể di tản thong thả bằng máy bay và thậm chí còn không cho đốn một cái cây lớn trong sân Tòa đại sứ để có chỗ cho máy bay trực thăng hạ cánh. Đó là một sai lầm. Những đường băng của phi trường Tân Sơn Nhứt đã bị phá nát và với 140.000 binh lính Bắc Việt chỉ cách Saigon 1 giờ đi xe, rõ ràng chúng tôi không còn nhiều thời gian để lãng phí.

Giữa buổi sáng ngày 29 tháng 4, Nhà Trắng đã bất chấp đại sứ Martin, quyết định cho máy bay trực thăng trên những chiếc tàu ngoài khơi thực hiện việc di tản. Tín hiệu báo cuộc di tản đã bắt đầu là bản nhạc “I’m Dreaming of a White Christmas” của ca sĩ Bing Crosby. Dù đã báo trước về kế hoạh di tản, các nhân viên ở Đại sứ quán vẫn không kịp chuẩn bị tinh thần và nhiều người trong chúng tôi vẫn không có danh sách đầy đủ với tên những nhân viên người Việt, những nhân viên và cộng tác viên đang cần di tản. Vì vậy, suốt ngày hôm đó, chúng tôi dành hết thời gian để tự cứu chính mình và giúp những người Việt may mắn bước lên một chiếc máy bay trực thăng của Mỹ hay một chiếc tàu. Ở đại sứ quán, lính thuỷ quân lục chiến Mỹ làm tất cả những gì có thể làm để đưa những người nào được đi qua cổng và gạt những người không được đi ra ngoài. Cùng lúc ấy, tàn quân của quân đội và không quân Việt Nam Cộng hòa lao về phía người Mỹ, bỏ lại những chiếc tàu và máy bay dưới biển để lên những chiếc tàu của Mỹ. Đến giữa trưa, khuôn viên Đại sứ quán Mỹ đầy những người Việt tuyệt vọng muốn di tản trên những chiếc máy bay trực thăng đậu trên nóc Đại sứ quán hay trong sân đã đốn bỏ cái cây lớn. Tôi đi giữa họ, đưa nước uống và nói những lời khích lệ mà tôi biết là vô ích. Có lúc cánh quạt của một máy bay trực thăng hạ cánh làm tung bay những tài liệu mật chất trong những túi xách để trên sân và những tờ giấy bay lả tả rồi xuống những ngọn cây.

Sau này, những người Cộng sản sẽ dùng những tài liệu mật và những file bị bỏ lại này để biết ai là những người cộng tác với người Mỹ đã bị bỏ lại. Khi tiến độ của cuộc di tản bằng trực thăng đưọc đẩy nhanh hơn, có nhiều người Việt hơn muốn di tản trên nóc của đại sứ quán. Những tiếng nổ làm cho toà nhà rung chuyển và thỉnh thoảng có tiếng lưu đạn nổ khi nhân viên Đại sứ quán phá huỷ các thiết bị.

Thỉnh thoảng tôi dừng chân ở phòng điện đài của CIA để nghe qua radio tiếng kêu thất thanh của những nhân viên người Việt tuyệt vọng kêu cứu qua điện đài, van xin đừng bỏ họ ở lại. Vài người lên được những chiếc máy bay trực thăng mà tôi và các nhân viên CIA khác phái tới, nhưng nhiều người đã bị lãng quên. Một phụ nữ với một đứa con mà nàng nói là con của tôi nói nàng sẽ tự sát nếu tôi không đến giải cứu. Tôi nói nàng gọi lại sau 1 tiếng nữa, nhưng lát sau, khi nàng gọi lại, tôi đang ở tầng dưới báo cáo tình hình cho đại sứ Martin một cách vô ích, và nàng đã giữ đúng lời hứa, thêm hai cái chết nữa vào nhiều cái chết đã làm trĩu nặng tâm tư của tôi. Khi đến lúc tôi phải rời đi đêm ấy cùng với những người còn lại của phái bộ CIA, chúng tôi phải đẩy những người Việt ra khỏi hành lang khi lên nóc đại sứ quán để bước lên máy bay trực thăng. Tôi không dám nhìn vào mắt họ. Rút lui là chiến thuật quân sự khó khăn nhất. Vì danh dự, chúng ta không được bỏ rơi những người bạn của mình ngoài trận tuyến.

Trong cuộc di tản khỏi Saigon, phân nửa số người Việt thoát đi được chẳng nhận được sự trợ giúp nào của chúng tôi cho đến khi họ đã đi thật xa trên biển. Bức điện cuối cùng phái bộ CIA gởi đi từ đại sứ quán có nội dung: “Hy vọng chúng ta sẽ không để cho lịch sử lặp lại. Đây là phái bộ Saigon chấm dứt liên lạc”.

Comment của anh Frank Snepp trên bài đăng vào ngày 27.4.2021: “There has been much speculation about the gold. Polgar told me that Thieu would be taking some of his own gold with him and that reasonable projection framed my impression of what was in the suitcases, though I did not examine the contents obviously on the night I delivered Thieu to Tan Son Nhut. The CIA did have reports of Theiu and others shipping personal gold stores out on an Air Vietnam flight and by other means. There is also the complicated story of what happened to gold reserves in the national treasury. Ambassador Martin wanted it shipped out but ultimately came to a mutual understanding with acting president Huong and the president in waiting, Big Minh, to leave it in country as another inducement for the North Vietnamese to negotiate their way into Saigion, rather than seize Saigon by force as our best spy, Vo Van Ba assured us (and me personally on April 17) they would do. Much of the embassy documentation that would help clarify things was destroyed or lost in the chaos of the evacuation. Martin carried some files out with them and then stole them from the State Department when he retired. He later lost them to car thieves in North Carolina. The FBI recovered some of them and kept them hidden away in an evidentiary storeroom in Charlotte for many years. Some have made their way to the LBJ library and the Ford archives. But they are woefully incomplete”

HUỲNH DUY LỘC

Ảnh: Frank Snepp, khi nhận huy chương do Giám đốc CIA William E. Colby trao tặng, ấn bản năm 2002 của tác phẩm “Decent interval” và tác phẩm “Irreparable harm”

Nguồn: https://nhinrabonphuong.blogspot.com/2025/04/frank-snepp-va-ghi-chep-ve-nhung-ngay.html